Wim Dröge bewoont Huis Landfort en draagt zorg voor de collectie van stichting Erfgoed Landfort. In elke nieuwsbrief vertelt hij over een bijzonder item in de collectie. Deze eerste aflevering neemt hij ons mee in het VOC-verleden aan de hand van een prachtige vergulde spiegel.
In de hal van Huis Landfort staan tal van mooie objecten die alle een verhaal vertellen. Zo is er een monumentale reebruine 17e-eeuwse kussenkast met daarop een Delfts kaststel dat ooit bezit was van mevrouw Hélène Kröller-Müller, een staande klok van de Amsterdamse klokkenmaker Nicolaas Weylandt, een miniatuurkanon van brons op een affuit (onderstel) van hout en een 18e-eeuwse marmeren fontein uit een grachtenpand aan de Amsterdamse Herengracht. In deze bijdrage richten we ons echter op de bijzondere 18e-eeuwse spiegel die vooraan in de hal hangt.
Nadagen van de VOC
Deze rechthoekige spiegel werd in ons land vervaardigd in de nadagen van de machtige Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). De genadeklap voor de VOC was de vierde Engels-Nederlandse oorlog van 1780 tot 1784. De Engelsen blokkeerden het handelsverkeer tussen Azië en Europa, waardoor er geen producten meer in Holland aankwamen en de schulden hoog opliepen. De VOC werd uiteindelijk op 17 maart 1797 opgeheven. Daarmee kwam een einde aan een handelsbedrijf dat de Verenigde Republiek der Zeven Provinciën zeer veel voorspoed en menig Amsterdams koopman in grote welstand had gebracht.
Terugkeer naar klassieke tijd
De spiegel is een zogenaamde Hollandse Lodewijk XVI-spiegel. Deze stijlperiode, die van ongeveer 1770 tot 1800 duurde, was een reactie op de meer frivole en ‘decadente’ rococo. Na 1770 kwam men weer terug op de klassieke vormentaal en verdwenen de uitbundige krullen en versieringen. Dit ging gepaard met een hernieuwde interesse in, en bewondering voor de klassieke oudheid.
Bijzondere details
De vergulde Lodewijk XVI-spiegel is vermoedelijk rond 1775 gemaakt van lindenhout. Hij is bijna twee meter hoog en zo’n tachtig centimeter breed. De rechthoekige, geprofileerde en met bloemtakken versierde lijst is op de hoeken afgezet met een rozet, terwijl de onderkant korenaren en strikken vertoont. In de top heeft de spiegel een beschilderd medaillon in de zogeheten verre églomisé-techniek. Hierbij brengt men met een naald een getekende afbeelding aan op de achterzijde van het glas, dat daarna wordt voorzien een beschermlaag. In dit geval een zilverlaag.
Mercurius en de haan
Het medaillon is een iconografische verwijzing naar de VOC. Erop is Mercurius met zijn gevleugelde sandalen en hoed te zien. Hij geldt als de god van de handel, maar ook van de reizigers. In zijn linkerhand houdt hij een staf vast en in de rechter een geldzak of beurs. Een ander attribuut die bij de voorstelling van Mercurius hoort, is een haan. Op deze spiegel is hij rechtsonder te zien. Deze vogel staat symbool voor alertheid en waakzaamheid. De haan zit op een vat waar zakken en andere handelswaar tegenaan zijn gezet. De zakken zijn voorzien van het VOC-monogram. Op de voorstelling is ook een schip te zien en op de achtergrond herkent men een typisch Hollands landschap met een molen. Aan weerszijden van het beschilderde medaillon is een hoorn des overvloeds te zien. Dit symbool wordt meestal in verband gebracht met de welvaart die de handel voortbrengt. Uit de hoorn stromen voortdurend de overdaad, vruchtbaarheid en onuitputtelijkheid.
