Door: Wim Dröge
Huis Landfort is een historische buitenplaats uit 1434. Onlangs kregen wij bericht dat er in een veilingcatalogus een tekening van het achttiende-eeuwse Landfort stond die bij het Franse veilinghuis Drouot in Parijs zou worden geveild. Het bleek te gaan om een ons onbekende tekening van het landhuis uit 1736. Een sensationele ontdekking, zeker als men bedenkt dat dit perifeer gelegen landhuis bij weinig kunstenaars bekend was, laat staan dat het was afgebeeld. Mede dankzij een stroman verwierf de stichting de tekening voor relatief weinig geld.
Nieuwe informatie over bouwgeschiedenis
Met deze vondst zijn nu vier achttiende-eeuwse tekeningen van Huis Landfort bekend. Bijzonder is dat de ontdekte tekening nieuwe informatie over de bouwgeschiedenis van het landhuis bevat. Deze tekening van de rondreizende kunstenaar Andries Schoenmaker (1660-1731) lijkt sterk op een andere tekening van zijn hand uit 1731. In die tijd trokken wel meer kunstenaars van landhuis naar kasteel, waarbij zij de huizen vastlegden in de hoop dat hun eigenaren de tekening zouden kopen. Over de tekening uit 1736 is door bouwhistoricus Peter Boer, die nauw betrokken was bij de afgelopen restauratie van het landhuis, opgemerkt dat er op de beletage van het gebouw schuiframen te zien zijn. Deze zijn niet zichtbaar op de tekening uit 1731.
Ontdekking van schuiframen
Schuiframen zijn rond 1680 in Engeland ontwikkeld en kwamen al snel in de mode. Zij verdrongen de tot dan toe gebruikelijke kruisvensters in gevels. Een schuifraam is een constructie die bestaat uit verschillende raampanelen die bij het openen langs elkaar heen schuiven. Meestal is alleen het onderste paneel schuifbaar. In de vroegste varianten kon het opgeschoven raam met pinnen in de sponning worden vastgezet. Na 1680 ging men in Engeland over op het toepassen van contragewichten wat de pinnen overbodig maakte, een revolutionaire bouwkundige verbetering. In ons land is in 1685 voor het eerst een schuifraam met contragewicht toegepast. Tot diep in de twintigste eeuw werd deze venstervorm toegepast.
Uitwisseling met Engeland
De uitvinding van het schuifraam wordt toegeschreven aan wetenschapper en architect Christopher Wren (1632-1723), de bouwheer van onder andere St. Paul’s Cathedral in Londen en vele andere bekende bouwwerken. Dat hij beroemd was, blijkt uit de tekst op zijn grafsteen: ‘Si monumentum requiris circumspice’. Dit betekent: ‘Als je zijn gedenkteken zoekt, kijk dan om je heen’.
Kort na de uitvinding van het contragewicht ging in Engeland een Hollandse wind waaien doordat Willem III (1650-1703) koning van Engeland werd, terwijl hij hier stadhouder bleef. Door zijn troonsbestijging kwamen uitwisselingen tussen Holland en Engeland op gang, ook op cultureel en artistiek gebied. Zo kwam in Engeland een bouwstijl op gang die classicistisch wordt genoemd en veel inrichtingsprincipes van de Hollandse tuinen waaiden over. Engelse uitvindingen zoals het schuifraam en de Engelse schoorsteen vonden bij ons weer navolging.
De tekening heeft inmiddels een plek in het landhuis gekregen en wij weten weer wat meer van de geschiedenis van Landfort.
Over Huis Landfort
Huis Landfort werd in 1823 door oogarts Johann Albert Luyken (1785-1870) gekocht en hij ging er permanent wonen. Hij en zijn nageslacht bewoonden het tussen 1823 en 1970. Indertijd trok Johann Albert Luyken de beroemde landschapsarchitect Johan David Zocher jr (1791-1870) aan om het omliggende park tot een landschapspark om te vormen.
Sinds 2017 is stichting Erfgoed Landfort (sEL) eigenaar van huis en park. De stichting besteedde veel zorg aan de restauratie van de buitenplaats en herbouwde het in 1945 verwoeste koetshuis. Deze rubriek bevat telkens een artikel over een object dat deze historische buitenplaats betreft.