Door Wim Dröge
Tijdens rondleidingen in het landhuis worden regelmatig vragen gesteld over de prachtige spiegels boven de houtgesneden open haard in de Zaal. Een terugkerende vraag is bijvoorbeeld waarom de spiegel uit twee delen bestaat. Reden genoeg om hier eens in te duiken.
Vermoedelijk heeft het inderdaad met vroegere belastingheffingen te maken dat de grote haardspiegel uit twee delen bestaat. Een spiegel uit één geheel was op zichzelf al kostbaar. Bovendien gold: hoe groter de spiegel was, hoe meer belasting er werd geheven. Spiegels waren sowieso al duur, maar facetgeslepen waren ze nog duurder. Met facetgeslepen doelt men op het schuin afslijpen van de spiegelrand. De spiegel in de Zaal werd vroeger door de fiscaliteit aangeslagen als twee kleinere spiegels en dus werd er minder belasting op geheven. Dit soort belastingen gold overigens ook voor het aantal vensters in een woning, de schoorstenen, haarden, trappen bij de voordeur, de hoeveelheid paarden en koetsen, en huishoudelijk personeel.
Belastingontduiking
Belastingambtenaren bezochten de mensen thuis om er luxetellingen te doen, waarna lijsten werden opgemaakt die belastingkohieren heten. Nu zijn wij blij met deze eindeloze lijsten, want hierdoor weten we precies wat de elite destijds bezat. Net als nu spande men zich toen in om belastingen te ontduiken. Zo zette men vensters dicht ter voorkoming van een aanslag. Dan werd de buitenkant in trompe-l’oeil beschilderd die als optische illusie een venster voorstelde, terwijl de binnenzijde werd behangen. Marmerimitatie werd ook toegepast. Dat was veel goedkoper en scheelde belasting. Spiegels werden in twee delen gesneden, zodat er minder belasting betaald hoefde te worden. Ook werd vanaf 1606 in verschillende steden een haardstedenbelasting geheven. Deze belastingvorm is nog tot 1919 opgelegd, maar verdween toen men het verwarmen van huizen niet langer als een luxe zag.
Restauratie
Overigens zijn de spiegels in de Zaal van het landhuis een latere reconstructie. Bij de oorlogsgevechten in 1945 werd het landhuis zwaar beschadigd en sneuvelde het meeste glas in de vensters. Ook in het huis was er veel schade; na de oorlog hebben nieuwe eigenaren deze oorlogsschade hersteld. Bij de laatste restauratie door stichting Erfgoed Landfort zijn de spiegels opnieuw aangepakt. Dit was nodig omdat ze door veroudering van het benutte kwik en tin zwart waren geworden.
Bij de laatste restauratie is de hulp van meubelrestaurator Ruud Beerends ingeroepen. De nieuw geplaatste spiegels zijn feitelijk reconstructies op basis van voortschrijdend inzicht. Deze werden niet zoals vroeger samengesteld uit een mengsel van 25% kwik en 75% tin, want dat wordt nu als ongezond gezien. Toch is een ‘oud’ effect behaald doordat er een drie millimeter dikke glasplaat op de spiegels is gelegd. Hierdoor wordt een licht vervormend beeld bereikt, waardoor het net lijkt alsof het oude spiegels zijn. Ze zijn bovendien weer uit twee delen vervaardigd vanwege het verhaal van de vroegere belastingheffing. Overigens was het plaatsen van de haardspiegel nog een hele operatie. De houtlijst waar de spiegels ingeschoven moesten worden, was namelijk kromgetrokken.
Haard
De haardspiegel bevindt zich boven een gemarmerd schoorsteenstuk met een open haard. Het lijkt alsof deze houten ombouw er al vanaf 1823 zit. Dat is echter niet zo. Rond 1980 nam de laatste eigenaar Albert Luyken (1923-2012) de haard mee naar een nieuw gebouwde villa. Zo bleef bij hem de herinnering aan Huis Landfort bewaard. Jaren later kreeg houtsnijder Tico Top de opdracht een kopie te maken van de originele haard uit de villa. Deze kopie staat nu te pronken in de Zaal van het landhuis.