Door Wim Dröge en René W.Chr. Dessing
De collectie van stichting Erfgoed Landfort bestaat uit aankopen, langdurige bruiklenen en talloze schenkingen. Bij de verwerving kijkt de stichting kritisch naar de kwaliteit van het object. Is zo’n schenking een passende aanvulling op de collectie? Vertelt het bijvoorbeeld een bijzonder verhaal of verwijst het naar een andere historische buitenplaats? Het onlangs aan ons geschonken album met oude ansichten doet dat zeker.
Kort geleden verwierf stichting Erfgoed Landfort een bijzonder album in roodleren band met maar liefst 210 oude ansichtkaarten van Nederlandse kastelen en landhuizen. Deze collectie is vanaf 1900 bijeengebracht door Charlotte (Lotte) Gerardine Servatius (1875-1954) op haar vele cultuurreizen door Nederland. Zij werd geboren in Dwingeloo en huwde Boudewijn Willem baron van Dedem (1874-1931).
Ansichten verzamelen
In die tijd verzamelden meer mensen ansichtkaarten, maar Lotte richtte zich voornamelijk op kastelen en landhuizen. Vanaf 1840 waren de Nederlandse posterijen begonnen met het produceren van dit soort kaarten. Die werden verzonden naar vrienden en familie en waren eerder een teken van leven dan dat zij veel informatie bevatten. Het huishoudelijk personeel kon immers meelezen na bezorging en dat was natuurlijk niet de bedoeling.
Nauwelijks tekst
Veel van deze ansichtkaarten bevatten nauwelijks tekst of enkel zoiets als ‘LL alles wel’ wat wil zeggen: ‘Lieve Lotte, alles is in orde’. Vaak werden de kaarten maar matig geadresseerd. De naam van de ontvanger en de woonplaats waren meestal voldoende om de kaart bezorgd te krijgen. Kennelijk was Lotte een gepassioneerd verzamelaarster, want de door haar verzonden kaarten werden later weer door de ontvangers teruggegeven, zodat zij die in haar collectie kon opnemen.
Huishoudelijke mededeling
Bijzonder is dat de uitstapjes van Lotte Servatius meestal een hoog cultuurhistorisch gehalte hadden. Soms bevatten ze echter ook gewoon een verzoekje of zelfs een huishoudelijke mededeling. Zo is er in de collectie een kaart die zij op 4 augustus 1920 vanuit Dwingeloo aan een familielid verzond. De tekst luidt: ‘Heerlijk u drieën Zaterdag hier te zien. Juffrouw Z. kan wel pannekoeken bakken maar er is hier geen suiker te krijgen. Kunt u misschien een zakje suiker meebrengen. Wij hebben het hier best.’
Verdwenen kastelen
Bladerend door het rijkgevulde Album voor Briefkaarten vallen ansichtkaarten op van kastelen en buitenplaatsen die er in haar tijd, rond 1900-1930, allemaal nog waren. Door allerlei omstandigheden zijn er inmiddels vele verdwenen. Zeker tijdens de Tweede Wereldoorlog sneuvelde menig huis door brand en bombardementen. Ook konden financiële problemen tot hun ondergang leiden, bijvoorbeeld wanneer een eigenaar besloot zo’n huis af te breken, de bouwmaterialen te verkopen, en de gronden te verkavelen en te verkopen.
Waardevolle aanvulling
Ons land telt nog altijd 545 gaaf bewaarde historische buitenplaatsen, zo blijkt uit de onlangs verschenen Nationale Gids Historische Buitenplaatsen. Dat zijn in alle gevallen huizen die samen met het omringende park de tand des tijds hebben doorstaan. Dit album met de vele zwart-wit foto’s maakt nog eens duidelijk hoe rijk ons land aan prachtige kastelen en landhuizen is geweest en nog altijd is. Kortom, een waardevolle aanvulling voor de bibliotheek van stichting Erfgoed Landfort.
