De toegankelijkheid van en informatievoorziening over de moestuin is mede mogelijk gemaakt door het Cultuurfonds.
Dankzij de ondersteuning van het Cultuurfonds delen wij met enthousiasme hieronder verhalen over de rijke geschiedenis, de zorgvuldige aanleg en de diverse producten die u vandaag de dag kunt ontdekken in onze historische moestuin.
Wilt u meer weten? Sluit u aan bij een van onze gidsen en verken samen de prachtige tuinen van Huis Landfort. Voor meer informatie over deze rondleiding kunt u hier terecht.
De historische moestuin van Huis Landfort
Buitenplaatsen en landhuizen als Huis Landfort hadden van oudsher een eigen moestuin en boomgaard. In de 17de– en 18de eeuw was de moestuin goed zichtbaar als onderdeel van de tuin, maar later vond men dat moestuinen met hun mesthopen en werkruimtes uit beeld moesten verdwijnen. Gelegen op afstand van het huis onttrokken tuinmuren en hoge hagen de moestuin aan het zicht van de bewoners en hun gasten. Dat was ook het geval bij Huis Landfort. De moestuin lag niet op het huiseiland in de buurt van het huis, maar buiten het hek achter het koetshuis.
Hoe dan ook, een moestuin was er altijd en was van onschatbare waarde, want het voorzag de keuken het hele jaar door van groente, fruit, kruiden en bloemen. Decennialang werkten de tuinbaas en zijn knechten het jaarrond in de moestuin van Huis Landfort, van zonsop – en ondergang. Maar net als op veel andere buitenplaatsen kwam hier direct na de Tweede Wereldoorlog een einde aan. Huis Landfort en het omliggende park waren zwaar beschadigd door oorlogsgeweld. Hoewel het huis bewoond bleef, waren de gloriejaren voorbij. Er was geen geld en noodzaak meer voor een eigen moestuin en deze maakte plaats voor een productieboomgaard.
Toen het huis en de omringende gronden in 1970 werden verkocht aan het Geldersch Landschap kwam na enkele jaren ook een einde aan deze boomgaard. Daarna lag de grond vele jaren braak. Pas nadat Huis Landfort in 2017 eigendom werd van de stichting Erfgoed Landfort en een omvangrijke restauratie en herinrichting van huis en park van start ging, werd de moestuin nieuw leven in geblazen. Vandaag de dag vormt de moestuin weer het kloppend hart van de buitenplaats en levert als vanouds verse bloemen, groenten en kruiden voor het huis en haar bezoekers.
Kaart uit 1825 met links de moestuin en rechts het huis (rood) met het park.
Hedendaags ontwerp met respect voor het verleden
De hedendaagse moestuin van Huis Landfort heeft een modern ontwerp met respect voor het verleden. Het ontwerp is van de hand van Korneel Aschman en geïnspireerd op de historische moestuin die aan het begin van de negentiende eeuw bij Huis Landfort hoorde en staat afgebeeld op een kaart uit 1825. Wat meteen opvalt in het ontwerp is de langgerekte, centrale visvijver, die ook prominent te zien is op de kaart uit 1825. De verdere invulling van de hedendaagse moestuin herinnert aan de belangrijke functies die de moestuin historisch gezien had.
Bloemen voor het huis
Wanneer je de moestuin vanaf het koetshuis bekijkt, zie je links van de vijver een kleurrijke pluktuin liggen. De paden slingeren langs bedden vol vaste en eenjarige bloemen en bol- en knolgewassen als crocosmia’s en dahlia’s. Er is nadrukkelijk gekozen voor een moestuin met veel bloemen. Dat levert een gevarieerd beeld op van strakke rijtjes gewassen gecombineerd met bloeiende eenjarigen en het draagt bij aan de biodiversiteit. Het is belangrijk voor bijen, vlinders en insecten. Tuinbaas Jan de Boer combineert de bloemen met de gewassen op kleur en ook op bladvorm. Zo ontstaat een aantrekkelijk en kleurrijk geheel.
De bloemen herinneren aan de vele bloemen die op deze plek zijn geteeld om het huis mee te versieren. De tuinbaas en zijn knechten leverden iedere week verse bloemen aan het huis en maakte boeketten en tafelstukken. Soms plukten de dames Luyken die in de negentiende en twintigste eeuw het huis bewoonden ook zelf bloemen in de tuin. Deze rijke traditie van bloemen uit eigen tuin wordt vandaag de dag voortgezet. De bloemen uit de moestuin worden ook nu gebruikt om het huis en de vergaderruimten in het koetshuis te decoreren.
Aan de rechterkant van de vijver in de moestuin liggen rechte groentevakken. Hier zaait en plant de tuinbaas samen met een groep enthousiaste vrijwilligers ieder jaar bekende en vergeten groenten: wortelen, tuinbonen, rabarber, artisjok, oerprei, kardoen en zeekool, om er een paar te noemen.
Een onderdeel dat niet meer te vinden is in de moestuin, maar vroeger essentieel was, zijn de broeibakken. Deze broeibakken gebruikte de tuinbaas voor de broeierij, een techniek om groenten vervroegd en verlaat te telen. Zo kon hij ook buiten het gewone groeiseizoen verse groenten leveren aan de keuken. De broeierij was een innovatie uit de tweede helft van de zeventiende eeuw en een dure bezigheid. Zowel de mest als de glazen ramen waren kostbaar. Het bezit van broeibakken was dan ook een teken van welstand en droeg bij aan het prestige van de familie die de tuin in eigendom had. De familie kon zo immers goede sier maken met verfijnde groenten en fruit buiten het normale oogstseizoen. Dat gaf aanzien, ook op Huis Landfort.
Opname uit ca. 1890 van de tuinbaas met zijn knechten op de historische buitenplaats Landfort.
De tuinbaas van Huis Landfort
Moestuinen van buitenplaatsen en landgoederen van de catagorie Huis Landfort werden vaak ingedeeld en beheerd onder eindverantwoording van de tuinbaas én de vrouw des huizes. Zij besprak – en bepaalde – afhankelijk van het seizoen met de tuinbaas wat er geoogst kon worden en gegeten zou worden.
De groenten van Huis Landfort worden heden ten dagen geoogst door de tuinbaas met hulp van vele vrijwilligers. Hiermee worden heerlijke huisgemaakte soepen bereid die worden geserveerd in onze horecagelegenheid ‘De oude kas’ tijdens openstellingen.
De leifruitmuur
Het zijn nu nog spillen die tegen de tuinmuur zijn geplant, maar de komende jaren groeien deze jonge bomen langzaam uit tot in vorm gesnoeid leifruit. Leifruit zijn fruitbomen die langs een muur worden geleid en in vaak kunstzinnige vormen worden gesnoeid. De bomen worden vastgebonden aan een houten latwerk (spalier) dat is bevestigd aan de tuinmuur. Vroeger gebeurde dat vastbinden met wilgentenen.
Fruitbomen tegen een muur kweken is een oude manier om fruitsoorten als perziken, abrikozen, vijgen en de meeste soorten handperen te telen in ons koude klimaat. Deze fruitsoort hebben in vergelijking met appels meer warmte nodig hebben om te groeien en te rijpen. De stenen van de tuinmuur waartegen het leifruit staat nemen overdag zonnewarmte op en geven deze warmte ’s nachts weer af. Zo ontstaat een warmer microklimaat en kan het fruit rijpen. Bovendien beschermt de muur het leifruit tegen wind en regen. Deze techniek wordt sinds de zeventiende eeuw toegepast in Nederland. Op de meeste buitenplaatsen vind je rechte tuinmuren zoals ook in de moestuin van Huis Landfort. Er zijn echter ook andere vormen, zoals een retranchementmuur met vooruit- en achteruitspringende delen of een slangenmuur.
Het duurt zeven tot tien jaar om een spil te laten uitgroeien tot een fraaie vorm. Die vormen variëren van relatief eenvoudige ‘snoeren’ die bestaan uit een hoofdtak met kort gesnoeide takjes waar het fruit aan groeit tot complexe vormen als een palmet, waarbij de hoofdtakken evenwijdig aan elkaar en op gelijke afstand zijn opgekweekt, of een waaiervormige pauwstaart. Ongeacht de gekozen vorm vergt het snoeien van leifruit veel vakmanschap en ervaring en enkele jaren geduld!
