Hergeboorte van Huis Landfort

In 2017 is de stichting Erfgoed Landfort opgericht en heeft de stichting de historische buitenplaats Huis Landfort aangekocht. De stichting heeft zich in de jaren daarna ingespannen deze bijzondere buitenplaats te herstellen vanuit de belangrijke doelstelling van de stichting: het verantwoord herstel én toekomstig behoud van Huis Landfort. Het resultaat van de renovatie, waarbij vooral is gekeken naar de situatie van de jaren 1823-1827, is een goed ingerichte, plant- boom- en bloemrijke buitenplaats die bezoekers kan ontvangen, zowel in het landhuis als in het koetshuis met de oranjerie, de tuinen en het omliggende park. Hiermee zorgde de stichting voor een hergeboorte van Huis Landfort. 

Tijdens de renovatie zijn verdwenen tuin- en bouwkundige elementen teruggebracht. Het koetshuis, dat geheel was verdwenen, is herbouwd en de naastgelegen moestuin die ook was verdwenen, is geheel opnieuw aangelegd. De tuinen, op basis van het oorspronkelijke ontwerp van Johan David Zocher jr., bevatten een uitzonderlijke planten- en boomsoortenrijkdom. In de tuin zijn alle bruggen gerestaureerd en ook het park is volledig onder handen genomen. Het landhuis is volledig gerestaureerd, waarbij alle woonvertrekken in stijl zijn gestoffeerd en ingericht met (kunst)voorwerpen uit de eigen collectie, uit schenking, bruiklenen en aangekochte voorwerpen. Bijzonder is dat het landhuis particulier wordt bewoond. Dat draagt bij aan een goede manier van behoud van deze historische buitenplaats. Het is van belang voor de warme huiselijke sfeer van het landhuis en zo is er goede aandacht voor het huis en de tuin. Er wordt geleefd, waarmee wordt voorkomen dat het huis een museale uitstraling krijgt.    

Bezoekers kunnen vrij in het park rondlopen. Daarnaast organiseert stichting Erfgoed Landfort rondleidingen door het landhuis en de tuinen. Bezoekers maken tijdens de rondleiding kennis met de esthetische waarden zijn van een historische buitenplaats zoals Huis Landfort, maar ook hoe natuurwaarden worden benut, wat zichtassen zijn en nog veel meer. Ook voor (grotere) groepen kunnen ontvangsten en bijeenkomsten worden georganiseerd.  Daarnaast worden er regelmatig bijzondere lezingen en andere activiteiten georganiseerd die passen bij de kleinschaligheid en het karakter van Huis Landfort. Dit alles draagt bij aan het beheer en behoud van de bijzondere historische buitenplaats Huis Landfort, voor nu en in de toekomst. 

Hieronder vertellen wij u graag iets meer over de geschiedenis van Huis Landfort. Meer weten? U lees alles over Huis Landfort in het prachtige overzichtswerk: Huis Landfort. Een buiten op de grens.

Geschiedenis van Huis Landfort

1434-1803
In 1434 wordt de buitenplaats voor het eerst genoemd in een verkoopakte, toen onder de naam Lanckvoort. Deze naam wijst op een zogenaamde ‘voorde’, dat is doorwaadbare plek, in de Oude IJssel, die hier natuurlijk vlak langs loopt. 

Vanaf 1462 worden diverse geslachten met de landerijen beleend; in ruil voor geld of diensten konden de families de gronden gebruiken en bewerken. Door de tijd heen gaan verschillende eigenaren failliet of kunnen geldleningen niet terugbetalen. Om deze reden is Huis Landfort telkens weer in andere handen gekomen en heeft deze plek daardoor geleden onder verwaarlozing en gebrek aan zorg. 

Uit een veilingsakte van 1610 weten we dat er op dat moment grachten, wallen, hakhoutbossen, een boomgaard, viswater en een jachtterrein waren. Ene Konrad de Groot, luitenant in het Hollandse leger, betaalt in de 18e eeuw fl. 3.210 voor de buitenplaats en ook daarna is Huis Landfort nog door vele handen gegaan. 

Rond 1787 wordt er een grote aanpassing aan en in het gebouw gedaan. In lijn met de smaak en trends van die tijd verdwijnen de karakteristieke hoektorens, de kruiskozijnen worden vervangen door schuiframen en midden op het dak wordt een kleine charmante toren met een uurwerk en een luidklokje geplaats. Ook in en rondom het huis verandert er zeer waarschijnlijk een en ander. 

In 1789 is er een verkoop van de buitenplaats waarbij de deze wordt aangeprezen met een herenhuis, een tuinmanswoning, stalling, koetshuis, oranjerie, diverse schuren, een duiventoren en menagerie, broeikassen, houtgewassen en bouw-, wei- en hooilanden. De verkoopprijs is dan behoorlijk opgelopen in vergelijking tot eerdere verkoopprijs van fl. 3.210; H.J. Scharff er in 1789 maar liefst fl. 28.350 voor neer.  

In 1802 komt Huis Landfort in het bezit van de welgestelde heer Mr. Gerrit Willem van Motman. Hij noemt zich vanaf dat moment Gerrit Willem van Motman van Landfort. Hij heeft geen directe nakomelingen en zijn huis wordt door zijn erven in 1812 geveild op een publieke veiling in Gendringen. Toen bestond het huis slechts uit het zogenaamde “corps de logis”, in het hoofdgebouw, en dus zonder de zijvleugels die nu aan het gebouw zitten. 

1823-1945
In 1823 begint een nieuw belangrijk hoofdstuk in de geschiedenis van Huis Landfort; het komt in handen van de Duits-Nederlandse familie Luyken door de aankoop van de buitenplaats door Johann Albert Luyken (1785-1867) waarmee Huis Landfort voor lange tijd in een rustiger vaarwater komt. Johann Albert Luyken koopt niet alleen het landhuis maar ook de oude leenrechten die bij de Fürst zu Salm-Salm lagen.

Johann Albert Luyken doet deze aankoop met het vermogen van zijn 21 jaar oudere zus, op dat moment een zeer welgestelde weduwe. Zij wilde graag dichter bij haar familie in Wesel wonen en stelde als voorwaarde dat zij dat ze Huis Landfort mocht bewonen en dat eventuele opbrengsten uit deze bezittingen haar zouden toekomen.

Johann Albert Luyken was een bekwaam oogarts, chirurg en gynaecoloog en had een grote passie voor bomen, heesters en mossen. Hij woonde met zijn vrouw Stiencke op Huis Landfort en kreeg met haar 3 kinderen die allen zeer jong overleden. Na de dood van Stiencke trouwde hij opnieuw. Met zijn 2e vrouw Emma Viebahn (37 jaar jonger dan hij) kreeg hij 5 kinderen. Bij de geboorte van hun laatste kind is Johann 76 jaar, hij overlijdt op 82-jarige leeftijd en wordt begraven op het kleine grafeiland in het park. Zijn oudste zoon Albert Gustav Hermann (1856-1933) erft de buitenplaats.

Na de aankoop door Johann Albert Luyken ondergaat het landhuis en omliggende park een volledige metamorfose en revitalisatie. Onder leiding van Johann Albert wordt het huis verbouwd en uitgebreid. Door zijn toedoen krijgt het huis zijn huidige vorm met de halfronde vleugels. Op de zolder van het huis zijn nog delen van het 17e eeuwse overkapping te zien en ook de huidige kelder stamt nog uit die tijd.

Diverse ruimtes in het huis worden geschikt gemaakt voor zijn botanische liefhebberijen: zijn uitgebreide plantenverzameling, een grote bibliotheek met medische en botanische boeken en de in een van de aangebouwde vleugels gevestigde inpandige oranjerie voor de overwintering van zijn subtropische plantencollectie, die uniek is voor ons land.

Johann Theodor Übbing, een uit Anholt afkomstige architect-aannemer is in dienst bij de Fürst zu Salm-Salm op de Wasserburg Anholt en wordt door hem ‘uitgeleend’ aan Johann Albert Luyken. Hij ontwerpt uitzonderlijke bouwplannen waarbij het huis geen upstairs/downstairs indeling kent (keuken en andere dienstvertrekken bevinden zich op dezelfde etage als de meer representatieve ruimtes van de familie) en de opmerkelijke heteluchtverwarming in de kelders.  

Ja David Zocher jr. was een bekende Nederlandse architect en landschapsarchitect die ook betrokken raakte bij de renovatie en herinrichting van het park van Huis Landfort

Uit de tekeningen die Übbing aan het begin van de werkzaamheden maakte, blijkt dat de vroegere indeling van de landerijen rond het huis wat recht toe, recht aan was. Rond 1825 transformeert het geheel naar een landschappelijke aanleg met slingerpaden, een meanderende beek. Hoewel de rolverdeling tussen Übbing en Zocher jr. niet echt helder is lijkt het erop dat Übbing in ieder geval een groot aandeel in de vormgeving van het geheel heeft gehad, gezien de meerdere typische elementen die eerder Duits dan Nederlands zijn zoals de inpandige oranjerie, de heteluchtverwarming, het eiland met de familiegraven en de Ottomaanse duiventoren.  

De duiventoren, die diende als verblijf voor duiven, kalkoenen, fazanten, ganzen en kippen, is voor Nederland een uniek voorbeeld van een tuinelement in zogenaamde Ottomaanse, ook wel Oosterse of Moorse stijl. De toren werd 1945 zwaar beschadigd en rond 1970 gerestaureerd tot middeleeuwse toren. Met de recente renovatie van Huis Landfort heeft de toren zijn oorspronkelijke Oosterse uitstraling herkregen. 

Andere bijzondere elementen in het park zijn de moestuin en de bruggen. De moestuin is tijdens de renovatie geheel opnieuw aangelegd op basis van het ontwerp van Jan David Zocher jr. Hij tekende de moestuin rond een langgerekte 18de-eeuwse visvijver. Op de noordzijde bevindt zich het koetshuis dat diende voor stalling van koetsen, paarden, tuingereedschap en later auto’s. De moestuin is gedeeltelijk omgeven door leifruitfruitmuren en (lei-) fruitbomen. 

In het park aan de achterzijde van het huis bevinden zich twee bruggen. De voorbrug is een ontwerp van ingenieur Carl August Wilhelm Luyken wiens oudere broer Albert Gustav het landhuis bewoonde. De achter in het park gelegen sierlijke boogbrug dateert uit 1872 en is in een ijzergieterij te Isselburg nabij Anholt gemaakt. Deze brug bood de bewoners de mogelijkheid om de slotgracht over te gaan voor een wandeling in het bos.  

Na 1945
Tot aan maart 1945 kabbelt het leven op Huis Landfort rustig voort maar toen raakte er veel beschadigd als gevolg van de zware oorlogsgevechten die hier plaatsvonden. Het hoofdhuis raakte zwaar beschadigd, het koetshuis met de paardenstallen en tuinmanswoning brandt af en ook de duiventoren en vele bijzondere bomen in het landschappelijke park hadden zwaar te lijden.

De toenmalige eigenaar Albert Wilhelm Luyken besluit met zijn vrouw en gezin in het zwaargehavende hoofdhuis te blijven wonen en redde het gebouw daarvoor van de ondergang door het met een noodrestauratie slechts gedeeltelijk en provisorisch te herstellen. Na hem is Albert Carl Jonas Luyken (1923-2012) de vierde en laatste generatie Luyken die eigenaar is van Huis Landfort. Het lukt hem niet het zwaargehavende huis te restaureren.

Albert Carl Jonas Luyken ziet zich genoodzaakt het vervallen Huis Landfort met de omringende landerijen en bossen (42 hectare) in 1970 aan de Stichting Het Geldersch Landschap te verkopen. Daarbij bedingt hij wel het recht voor zichzelf en zijn familie om op het grafeiland in het bospark van Huis Landfort te mogen worden begraven.

De familie Luyken bleef na de verkoop van het huis er nog wonen tot 1979. Daarna staat het gebouw tot 1998 leeg, al dient het ook jaren als woning voor een aantal krakers. In 1980 financierde Stichting Het Geldersch Landschap & Kasteelen een cascorestauratie, waarbij de basisstructuur werd aangepakt, grachten werden gebaggerd, de verdwenen visvijver in de moestuin werd uitgegraven en zichtlijnen werden hersteld. Het interieur werd pas aangepakt in 1998 door de nieuwe eigenaar, restauratiearchitect Bob van Beek. Met de koop van Huis Landfort voor een historisch bedrag nam hij de restauratieplicht op zich. Ook zorgde hij ervoor dat het park gefaseerd werd opgeknapt naar het ontwerp van Zocher jr. Mede dankzij deze inspanningen is Huis Landfort behouden gebleven.